Την τελευταία δεκαετία η κατανόησή μας για τη Γη και τη σχέση μας με αυτήν, έχει αποκτήσει ένα μεγάλο ενδιαφέρον. Ειδικά η Θεωρία της Γαίας που προσφέρει πληροφορίες για τις κλιματικές αλλαγές, την ενέργεια, την υγεία, τη γεωργία και άλλα θέματα μεγάλης, αν όχι επείγουσας σημασίας.
Γενικά, η Θεωρία της Γαίας είναι ένας νέος τρόπος κατανόησης της ζωής στον πλανήτη μας. Υποστηρίζει ότι είμαστε πολύ περισσότερο από τον “Τρίτο Βράχο από τον Ήλιο”, που βρίσκεται επισφαλώς μεταξύ της κατάψυξης και της καύσης. Η θεωρία υποστηρίζει ότι οι ζωντανοί οργανισμοί και το ανόργανο περιβάλλον τους έχουν εξελιχθεί μαζί ως ένα ενιαίο σύστημα διαβίωσης που επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τη χημεία και τις συνθήκες της γήινης επιφάνειας.
Η Θεωρία της Γαίας υποθέτει ότι τα οργανικά και ανόργανα συστατικά του Πλανήτη Γη έχουν εξελιχθεί από κοινού ως ένα μόνο ζωντανό, αυτορυθμιζόμενο σύστημα. Προτείνει ότι αυτό το ζωντανό σύστημα έχει ελέγξει αυτόματα την παγκόσμια θερμοκρασία, το ατμοσφαιρικό περιεχόμενο, την αλατότητα των ωκεανών και άλλους παράγοντες που διατηρούν τη δική του κατοικία. Σε μια φράση, «η ζωή διατηρεί συνθήκες κατάλληλες για τη δική της επιβίωση». Από αυτή την άποψη, το ζωντανό σύστημα της Γης μπορεί να θεωρηθεί ανάλογο με τη λειτουργία οποιουδήποτε μεμονωμένου οργανισμού που ρυθμίζει τη θερμοκρασία του σώματος, την αλατότητα του αίματος κ.λπ. , αν και η φωτεινότητα του ήλιου – η πηγή θερμότητας της Γης – έχει αυξηθεί κατά περίπου 30% από τότε που η ζωή άρχισε πριν από σχεδόν τέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια, το ζωντανό σύστημα αντέδρασε στο σύνολό του για να διατηρήσει τις θερμοκρασίες σε επίπεδα κατάλληλα για τη ζωή.
Η ιδέα ότι η Γη και η ατμόσφαιρά της είναι κάποιο είδος «υπεροργανισμού» προτάθηκε αρχικά από τον Σκωτσέζο γεωλόγο James Hutton (1726-1797), αν και αυτό δεν ήταν ένα από τις πιο αποδεκτές και δημοφιλής του ιδέες. Ως αποτέλεσμα, κανείς δεν ακολουθούσε την ιδέα αυτή μέχρι 200 χρόνια αργότερα, όταν ο αγγλικός χημικός James Lovelock (1919-) παρουσίασε παρόμοια ιδέα στο βιβλίο του του 1979, Gaia: Μια νέα ματιά στη ζωή στη γη. Η Γαία είναι το όνομα της ελληνικής θεάς της Γης και της μητέρας των Τιτάνων. Στη σύγχρονη εποχή, το όνομα έχει συμβεί να συμβολίζει τη «Γη της Μητέρας» ή τη «Ζώνη Ζωής». Σε αυτό το βιβλίο, ο Lovelock πρότεινε ότι η βιόσφαιρα της Γης (όλα τα μέρη της Γης που συνθέτουν τον ζωντανό κόσμο) ενεργεί ως ένα ενιαίο σύστημα διαβίωσης που, αν αφεθεί μόνο του, μπορεί να ρυθμιστεί.
Όσον αφορά το όνομα Gaia, η ιστορία πηγαίνει ότι ο Lovelock περπατούσε στην ύπαιθρο που περιβάλλει το σπίτι του στο Wilshire της Αγγλίας και συναντήθηκε με τον γείτονά του, τον αγγλικό συγγραφέα William Golding (1911-1993), συγγραφέα του Lord of the Flies και πολλά άλλα βιβλία. Ο Γκόλντινγκ, με τη νέα του θεωρία, ζήτησε τη συμβουλή του για την επιλογή ενός κατάλληλου ονόματος για αυτό και το αποτέλεσμα αυτής της συνάντησης ήταν ότι ο όρος «Gaia» επελέγη λόγω της πραγματικής του σύνδεσης με την ελληνική θεά που τράβηξε τον ζωντανό κόσμο από το χάος ή την πλήρη διαταραχή.
Όλα τα χρόνια που η θεωρία υπάρχει, συνεχίζει να εξελίσσεται και κατά διαστήματα να επικρίνεται. Στα πρόσφατα βιβλία του, ο Lovelock υποστηρίζει ότι η ανθρωπότητα είναι σαν ένας στρατός με εκτεταμένες γραμμές παροχής – δεν υπάρχει άλλη επιλογή παρά να υποχωρήσει. Αυτές οι ανησυχίες φαίνεται να βασίζονται στην προσδοκία του Lovelock για μια νέα κλιματική αλλαγή.
Ο Lovelock προτείνει ότι το υψηλότερο CO₂ θα οδηγήσει σε μια τρίτη, θερμότερη, σταθερή αλλαγή. Η προτεινόμενη αλυσιδωτή αλυσίδα είναι: θέρμανση από περισσότερο CO2 → πιο σταθερούς ωκεανούς, λιγότερη κυκλοφορία → λιγότερα θρεπτικά στοιχεία στην επιφάνεια, λιγότερη παραγωγή φυκιών → λιγότερη άντληση CO2 σε βαθιούς ωκεανούς → περισσότερα CO2 παραμένουν στην ατμόσφαιρα, που κλειδώνουν στη θέρμανση.
Τέλος η εκτίμηση του ρόλου του Lovelock ως «βασικού στοχαστή» εγείρει το ερώτημα αν, ανεξάρτητα από την εγκυρότητά του, η υπόθεση Gaia είχε θετική επίδραση στην ανάπτυξη των επιστημών γύρω από την γη; Μια φορά ο ρόλος του Lovelock στην προώθηση των ορίων σκέψης για το γήινο σύστημα έχει εμπνεύσει πολλούς σημερινούς επιστήμονες. Ανεξάρτητα λοιπόν από την τελική τύχη των ιδεών του, πρόκειται για μια πολύτιμη κληρονομιά.