Η λαλιά του Ηράκλειτου μόρφωσε την σκέψη που έγινε λόγος. Μέσα σε αυτό που ονομάζεται αδιευκρίνιστα «περιέχον» βρίσκεται ο άνθρωπος μα δεν υπάρχει μόνο αυτός, όλα είναι ένα.
«ουκ εμού, αλλά του λόγου ακούσαντες σοφόν έστιν εν πάντα είναι»
Για τον Ηράκλειτο η έννοια της ολότητας είναι η βάση της σκέψης, από το «όλον» προέρχονται τα πάντα και το καθετί αντανακλά την ολότητα. Όλα κάνουν κύκλο ενώ συνάμα είναι και δεν είναι την ίδια στιγμή. Η αέναη μεταβλητότητα συμβολίζει την αρμόνια και όχι η ισορροπία.
Ο λόγος ενώνει τον κόσμο και τα αντίθετα, παρέα με τον χρόνο εξουσιάζουν διαπερνώντας το «περιέχον» μα δεν είναι η αρχή του κόσμου γιατί στο σύμπαν η αρχή και το τέλος δεν έχουν σημασία. Όποιος νοήσει αυτό το κομμάτι αντιλαμβάνεται την συμπαντικότητα μέσα από το «γίγνεσθαι». Παρά την αξία του λόγου και πόσο προσιτός είναι στους ανθρώπους λίγοι καταφέρνουν να φθάσουν στο υψηλό πεδίο της κατανόησης και αυτοί είναι οι αφυπνισμένοι ενώ οι υπόλοιποι συνεχίζουν να «κοιμούνται» στο προσωπικό τους κόσμο. Ο λόγος επιδρά στο ίδιο βαθμό για όλους άρα ο κόσμος γίνεται αντιληπτός μέσα από μια κοινότοπη λογική (κατά πόσο η λογική είναι πανομοιότυπη για όλους τους ανθρώπους χωρίς να βασίζεται στην καλλιέργεια του νου και τα βιώματα είναι προς συζήτηση, είναι οι λεπτομέρειες που μας κάνουν να μη κοιτάμε το κόσμο με τα ίδια μάτια).
Πατέρας της διαλεκτικής είναι ο Ηράκλειτος και είναι η τέχνη του διαλέγεσθε βάσει λογικής. Στην αναζήτηση της αλήθειας οι απόψεις συνθέτουν μια νέα θέση εφευρίσκοντας μια νέα αλήθεια.
Ο Σωκράτης είναι ο θεμελιωτής της διαλεκτικής. Ήταν το μέσο για να εξάγει συμπεράσματα ενώ παράλληλα έλεγχε μέσω του διαλόγου τον συνομιλητή. Σταδιακά, βήμα προς βήμα τον καθοδηγεί σε μια νέα προσέγγιση της αληθείας αποδεικνύοντας την σαθρότητα των επιχειρημάτων του. Η συζήτηση ξεκινά ξανά με ερωτήματα που ανεξάρτητα των περιστάσεων οδηγεί στην γενική αλήθεια ή αλλιώς στην πρώτη αλήθεια των πραγμάτων. Μαζί με την Μαιευτική είναι αδέρφια αν και εκείνη έχει σκοπό να βοηθήσει τον συνομιλητή στην γέννηση την αλήθειας που είναι μέσα του. Δηλαδή η φιλοσοφική σκέψη βοηθά την ψυχή να ξαναθυμηθεί όσα κατέχει. Ο Σωκράτης αναζήτησε ένα έδαφος που θα στέριωνε αυστηρά η έννοια του καλού, της σοφίας και της αρετής. Την αρχή κάθε ηθικής έννοιας χωρίς να βασίζεται ή να επηρεάζεται από ιστορικά-κοινωνικά γεγονότα και το βαθμό αντίληψης κάθε ανθρώπου αποδεχόμενος το απόλυτο και απορρίπτοντας το σχετικό «Κατέβασε τη φιλοσοφία από τα άστρα στη γη».
Ο Πλάτων επιστημονικοποίησε την διαλεκτική και την ανήγαγε στη γόνιμη σκέψη που είναι ο «εντός της ψυχής προς αυτήν διάλογος» ως μοναδική μέθοδο ευρέσεως της αλήθειας. Τα έργα του Πλάτωνα πέρα της αισθητικής απολαύσεως που προσφέρουν είναι εργαλεία εκμάθησης της διαλεκτικής επιστήμης.
Ο διαλεκτικός δεν έχει προκαταλήψεις και δεν προσπαθεί να επιβάλει τις απόψεις του. Σέβεται τις απόψεις του άλλου και ας διαφέρουν από τις δικές του. Ελέγχει τις έννοιες που χρησιμοποιεί τόσο ο ίδιος όσο και οι συνομιλητές του υποβάλλοντας τις στο βάσανο των μεθόδων του ορισμού, της διαιρέσεως, του μερισμού και της ταξινόμησης. Ότι δεν συμβαδίζει με τις αρχές της νοήσεως και τίς μεθόδους, το θεωρεί αντιεπιστημονικών και το ερευνά μέχρι να μετατραπεί σε επιστημονικό. Ο διαλεκτικός συζητεί και δε κουβεντιάζει. Η κουβέντα συνήθως είναι ελαφρύ περιεχομένου με έριδες, με δόγματα, με φωνές, με προκαταλήψεις όπου όλοι μένουν ικανοποιημένοι διότι επιβεβαίωσαν τις ήδη διαμορφωμένες πεποιθήσεις τους.
Στην σύγχρονη εποχή ο Χέγκελ έδωσε μια νέα πνοή στη διαλεκτική, φτάνοντας στο Κίρκεγκααρντ της «θρησκευτικής υπέρβασης» και τον Μαρξ του «διαλεκτικού υλισμού».
Τέλος η διαλεκτική εναντιώνεται στην υπάρχουσα Αριστοτέλεια λογική της δυαδικής που επικρατεί, σωστό ή λάθος, ψέμα ή αλήθεια, ναι ή όχι. Ερωτήματα πάνω σε αλλά ερωτήματα διαχωρίζοντας το καλό από το κακό που θρέφει την ψυχή.
Τι είναι «αλήθεια» και τι «ψέμα». Γιατί με μια «αλήθεια» βαλτώνεις και με ένα «ψέμα» ξελασπώνεις. Βαδίζουμε στο φωτεινό μονοπάτι της Αγάπης, της Επίγνωσης ή γύρω μας υπάρχει μόνο σκοτάδι που φωτίζουμε με το φανάρι της ψυχής μας; Μέσω της διαλεκτικής ανακαλύπτεις απαντήσεις σε πολλά ερωτήματα.
Καλά θα είναι όλοι αυτοί οι οποίοι μιλούν για διαλεκτική να γνωρίζουν τι λένε, γιατί σπέρνουν σύγχυση σε ένα σοβαρό φιλοσοφικό θέμα. Π.χ. σ’αυτό το κείμενο συγχέεται η σωκρατική σκέψη με την ηρακλειτική. Η πρώτη είναι υποδειγματικά αντιθετική-ορθολογική ενώ η δεύτερη είναι υποδειγματικά αντιφατικά-διαλεκτική, δηλαδή είναι εκ διαμέτρου αντίθετες.