«Ένας λαός δε κρίνεται μόνο από τους συγκλητικούς που εκλέγει, αλλά και από τις αυταπάτες που ποθεί να βλέπει.» – Κικέρων
Οι Παίονες ήταν μια αρχαία φυλή από Θράκες, Φρύγες, Παναίους και μίξη των Ελληνικών φύλλων (όπως Kρήτες, ίλλυρες) λόγω των συνεχών πολεμικών συρράξεων στην περιοχή σύμφωνα με τον Στράβωνα . Παρά τα μη κολακευτικά λόγια του Θουκυδίδη, του Ηρόδοτου και του Παυσανία, το 1887 ο ανδριάντας που βρέθηκε στην Ολυμπία του βασιλιά Δροπίων (279 π.Χ.) βάζει ένα τέλος στις εικασίες πως επρόκειτο για ένα βάρβαρο λαό, καθορίζοντας τους ως Ελληνικό φύλλο που συμμετείχε στους Ολυμπιακούς αγώνες.
Στον Όμηρο συναντάμε αρκετά συχνά τους Παίονες στην Ιλιάδα που δοξάζονται για την ηρωική συμπεριφορά τους υπό την ηγεσία του αρχηγού τους Πυραίχμη. Εκείνη την περίοδο η Παιονία ήταν μια δυνατή χώρα που συνόρευε με την Δαρδανία και τους Αρδιαίους θράκες, έχοντας στην κατοχή της όλες τις περιοχές περί τον Αξιό Ποταμό, το Στρυμόνα, φτάνοντας ως το Παγγαίο Όρος. Οι μεγαλύτερες πόλεις που είχαν ήταν η Δόβηρος, Αστραίον (σήμερα Στρώμνιτσα), Στενά (σήμερα Σιδηρές Πύλες), Αντιγονεία (σήμερα Νεγκοτίνο), η Άστιβος (σήμερα Στίπ) και πρωτεύουσα την Αμυδών, που πιθανολογείται πως βρισκόταν μεταξύ Αξιωχωρίου και Άσπρου.
Σύμφωνα με την αρχαία ελληνική μυθολογία ο Παίονας ήταν ένας από τους γιους του Ενδυμίοντα, εραστή της Σελήνης. Μαζί με τα αδέλφια του, τον Επειό και τον Αιτωλό, διαγωνίσθηκε σε έναν αγώνα δρόμου στην Ολυμπία για να διεκδικήσει το βασίλειο του πατέρα του. Στο δρόμο όμως νίκησε ο Επειός και ο Παίονας, λυπημένος, έφυγε από το βασίλειο και εγκαταστάθηκε στην άνω κοιλάδα του Αξιού που πήρε το όνομα «Παιονία». Ως γενάρχης των Παιόνων θεωρείται, σύμφωνα με τη μυθολογία, ο Πηλεγώνας ο οποίος προέκυψε μετά τον έρωτα του θεού Αξιού με τη μεγαλύτερη κόρη του Ακεσσαμενού, βασιλιά της γειτονικής στον Αξιό Πιερίας, την Περίβοια. Παιονία ονομάζονταν, επίσης, η Θεά Αθηνά και Παίων ή Παιήων, σωτήρας ο Θεός Απόλλων. Ο Παυσανίας αποδίδει το όνομα στον πρωτότοκο γιο του βασιλιά της Ήλιδας Ενδυμίωνα, τον Παίονα.
Κατά τους Περσικούς πολέμους οι Παίονες πολέμησαν υπό τον Ξέρξη, αν και δε είναι ξεκαθαρισμένο αν το έπραξαν ως υποτελείς ή αυτόβουλα λόγω της “πικρίας” που είχαν ως σύμμαχοι των Τρώων. Ένα από τα χαρακτηριστικά των παίονων πολεμιστών ήταν η περικεφαλαία με αλογοουρά και οι ιππικές τους ικανότητες.
Μετά τον θάνατο του Παίονα βασιλιά Άγη, ο Φίλιππος Β’ εξεστράτευσε και τους κατέκτησε (355-354 π.Χ.) προκαλώντας την αντίθεση της Αθήνας και του Δημοσθένη που τον κατηγόρησε για εξαναγκασμό υποταγής μόνο επειδή ήταν σύμμαχοι τους. Στους πολέμους που έδωσε ο Αλέξανδρος στην Ασία, χρησιμοποίησε τους Παίονες ως ελαφρά σώματα ψυλών.
Στους εμφύλιους που ξέσπασαν μετά τον θάνατο του Μακεδόνα στρατηλάτη, οι Παίονες με ηγεμόνα τον Αυδολέων το 310 π.Χ. κέρδισαν της ανεξαρτησία τους συμμαχώντας με τους Αθηναίους και τον Κάσσανδρο κατά του Δημήτριου του Πολιορκητή.
Η μόνιμη προσάρτηση της Παίονας από την Μακεδονία και ο διωγμός που ακολούθησε αναγκάζοντας τους να μετακινηθούν προς την Ήπειρο, ήταν το τέλος για ένα λαό που είχε ιστορία 1000 ετών. Είναι κρίμα γιατί το κράτος των Σκοπίων αδιαφορεί για την ιστορική σημασία αυτού του λαού, πόσο μάλλον όταν γεωγραφικά αντιπροσωπεύει την χώρα τους και μάλιστα προ 20ετίας βρέθηκε στις Τίκβες περιοχή, μια νέα επιγραφή του βασιλιά Δροπίωνα στα Ελληνικά. Δυστυχώς πίσω από την ιστορία πάντα θα υπάρχουν πολιτικά παιχνίδια, όπως είπε ο Κικέρων απευθυνόμενος στον Καίσαρα «Ένας λαός δε κρίνεται μόνο από τους συγκλητικούς που εκλέγει, αλλά και από τις αυταπάτες που ποθεί να βλέπει.»