Το κάπνισμα του τσιγάρου αποτελεί μία εθιστική συνήθεια πολλών αιώνων και ευθύνεται για το θάνατο εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο από καρδιαγγειακά νοσήματα, καρκίνο πνεύμονα, ουροδόχου κύστεως και νεφρών και για την ανάπτυξη Χρόνιας Αποφρακτικής Πνευμονοπάθειας, η οποία αποτελεί πλέον την 3η αιτία θανάτου παγκοσμίως. Περίπου 70% των καπνιστών ισχυρίζονται πως θέλουν να διακόψουν το κάπνισμα ενώ περισσότεροι από 40% προσπάθησαν να διακόψουν τον τελευταίο χρόνο. Παρόλα αυτά, μόνο το 2% των καπνιστών τελικά καταφέρνει να διακόψει το κάπνισμα για ένα χρόνο τουλάχιστον.
Η νικοτίνη είναι μια εξαρτησιογόνος ουσία, η οποία φτάνει στον εγκέφαλο μετά την απορρόφησή της στο αίμα και δρα στους νικοτινικούς υποδοχείς του εγκεφάλου προκαλώντας μείωση του stress, αύξηση της εγρήγορσης και μείωση της όρεξης. Έτσι κατά τη διακοπή του καπνίσματος ο ασθενής παρουσιάζει συμπτώματα στέρησης που τον αποτρέπουν συχνά από το να συνεχίσει την προσπάθεια. Η διακοπή του καπνίσματος είναι μία συνεχής διαδικασία η οποία απαιτεί τον συνδυασμό ο συνδυασμός συμπεριφορικής ψυχοθεραπείας και φαρμακευτικής αγωγής με υποκατάστατα νικοτίνης, βουπροπιόνη ή βαρενικλίνη, φάρμακα δηλαδή που εμπλέκονται στη διακοπή του καπνίσματος.
Τα τελευταία χρόνια, προϊόντα για τη διακοπή του καπνίσματος εμφανίζονται κατά καιρούς στην αγορά και απευθύνονται σε ασθενείς οι οποίοι προσπαθούν από μόνοι τους να διακόψουν το κάπνισμα χωρίς να επισκεφθούν ειδικό γιατρό (πνευμονολόγο) και να ακολουθήσουν συγκεκριμένο πρόγραμμα σε ιατρεία διακοπής καπνίσματος. Ένα από αυτά είναι και το ηλεκτρονικό τσιγάρο (e-cigarette), το οποίο διαφημίζεται ως αποτελεσματικό μέσο για τη διακοπή του καπνίσματος και κυκλοφορεί στην αγορά τα τελευταία χρόνια με πολλούς υποστηρικτές αλλά και πολλούς αμφισβητίες. Πέντε εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο το κόσμο πεθαίνουν από το ενεργητικό κάπνισμα και άλλοι 600.000 μη καπνιστές χάνουν τη ζωή τους από παθητικό κάπνισμα.
Ένα από τα βασικά στοιχεία της αντικαπνιστικής εκστρατείας είναι να ενθαρρυνθούν οι καπνιστές να σταματήσουν το κάπνισμα. Η κυκλοφορία των ηλεκτρονικών τσιγάρων στην αγορά τα τελευταία χρόνια, ως μέσο για την αποφυγή των βλαβερών επιπτώσεων του καπνίσματος, έχει προκαλέσει πολύ συζήτηση αλλά και ερωτηματικά. Πολλοί επιστήμονες πλέον επισημαίνουν σε όλο τον κόσμο ότι το ηλεκτρονικό τσιγάρο είναι το καλύτερο προϊόν αν προωθεί την διακοπή του καπνίσματος αλλά όχι την αντικατάσταση του καπνίσματος ή την έναρξη του ατμίσματος από μη καπνιστές. Ωστόσο οι απόψεις σχετικά με το άτμισμα διίστανται. Άλλοι θεωρούν ότι σηματοδοτεί την αρχή του τέλους της χρήσης του καπνού, ενώ άλλοι προαναγγέλλουν ότι συνιστά μια νέα απειλή για τη δημόσια υγεία.
Τι είναι όμως το ηλεκτρονικό τσιγάρο ή το άτμισμα και πως δρα στη διακοπή του καπνίσματος;
Πρόκειται για μια ηλεκτρονική συσκευή διανομής νικοτίνης η οποία λειτουργεί με μπαταρία. Λειτουργεί με νικοτίνη σε υγρή μορφή την οποία μετατρέπει σε ατμό (vapour) τον οποίο εισπνέει ο ασθενής μέσω της συσκευής. Θεωρείται ότι το ηλεκτρονικό κάπνισμα – άτμισμα μιμείται το κανονικό τσιγάρο χωρίς όμως τις ανεπιθύμητες ενέργειες του καπνού και χωρίς σύνδρομο στέρησης .
Ο βασικός σχεδιασμός του ηλεκτρονικoύ τσιγάρου είναι γενικά παρόμοιος σε όλες τις εταιρίες. Αποτελείται από ένα πλαστικό σωλήνα, ένα ηλεκτρονικό στοιχείο θέρμανσης, ένα φυσίγγιο που περιέχει νικοτίνη, προπυλενική γλυκόλη και νερό, μία επαναφορτιζόμενη μπαταρία λιθίου και ένα θάλαμο ατμοποίησης με μία μεμβράνη για την αποβολή των διαφόρων άχρηστων συστατικών. Κάποια ηλεκτρονικά τσιγάρα έχουν ένα φώς στην άκρη τους που ανάβει όταν ο χρήστης εισπνέει, ώστε να μοιάζει με την καύτρα του πραγματικού τσιγάρου που καίγεται. Το διάλυμα του φυσιγγίου θερμαίνεται, όταν ενεργοποιείται το ηλεκτρονικό στοιχείο θέρμανσης, και δημιουργεί καπνό που εισπνέεται από το χρήστη. Με τον τρόπο αυτό, η νικοτίνη από τους πνεύμονες φτάνει πολύ γρήγορα στον εγκέφαλο.
Σήμερα τα προϊόντα ατμίσματος έχουν εξελιχθεί σε μεγάλο βαθμό. Η περιεκτικότητα της νικοτίνης ποικίλλει μεταξύ των κατασκευαστών, αλλά και στην ίδια εταιρία και συχνά στο διάλυμα αυτό προστίθενται χημικά πρόσθετα και αρώματα (ποικιλίες μάρκας τσιγάρων, σοκολάτα, καφές, μέντα, φρούτα). Η περιεκτικότητα νικοτίνης μπορεί να ποικίλλει από καθόλου έως 16-18 mg, ανάλογα με τη βαρύτητα του καπνιστή (πόσα και ποια τσιγάρα καπνίζει κάποιος την ημέρα και για πόσα χρόνια) Η προπυλενική γλυκόλη είναι χημικό πρόσθετο το οποίο χρησιμοποιείται για τη δημιουργία τεχνητού καπνού, ώστε το ηλεκτρονικό να μοιάζει με πραγματικό τσιγάρο στη λειτουργία του. Η ασφάλεια του ηλεκτρονικού τσιγάρου παραμένει αμφιλεγόμενη καθώς δεν υπάρχουν μακροχρόνιες και σωστά σχεδιασμένες κλινικές μελέτες που να διασφαλίζουν τη χρήση του.
Ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων των Ηνωμένων Πολιτειών (FDA) εξέφρασε την ανησυχία πως εκτός από τη διανομή νικοτίνης, ο καπνός ίσως να μεταφέρει και άλλα πιθανώς επιβλαβή συστατικά. Αναλύσεις του FDA έδειξαν πως τα ηλεκτρονικά τσιγάρα μπορεί να περιέχουν καρκινογόνες ουσίες, όπως νιτροζαμίνες , στοιχεία του καπνού πιθανώς επιβλαβή στον άνθρωπο, όπως η αναβασίνη και η βήτα νικοτυρίνη καθώς και τοξικά χημικά, όπως η διεθυλενική γλυκόλη, συστατικό που χρησιμοποιείται σε αντιψυκτικά. Ακόμη διαπιστώθηκε πως φυσίγγια με την ένδειξη ‘καθόλου νικοτίνη’ περιείχαν χαμηλά επίπεδα νικοτίνης. Επιπρόσθετα η προέλευση της νικοτίνης των φυσιγγιών ήταν αμφίβολη και δεν χρησιμοποιούνταν πάντοτε φαρμακευτικού τύπου νικοτίνη. Σε μία μελέτη που έγινε στη Νέα Ζηλανδία διαπιστώθηκε πως ο καπνός από ένα τύπο ηλεκτρονικού τσιγάρου περιείχε ακεταλδεΰδη και υδράργυρο. Τα διαλύματα των φυσιγγίων είναι πολύ συμπυκνωμένα και περιέχουν υψηλή περιεκτικότητα νικοτίνης ανά μπουκάλι (500-1000 mg νικοτίνης/30 ml). Η θανατηφόρα δόση νικοτίνης για τους ενήλικους είναι 30-60mg (μετά από κατάποση) και για τα παιδιά 10mg. Οι πιο συνηθισμένες ανεπιθύμητες επιδράσεις μετά το κάπνισμα του ηλεκτρονικού τσιγάρου είναι η ξηροστομία, ο ερεθισμός του φάρυγγα και ο ξηρός βήχας.
Η Ευρωπαϊκή Πνευμονολογική Εταιρία (ERS) αντιτίθεται στη χρήση του τσιγάρου και των μη εγκεκριμένων προϊόντων διανομής νικοτίνης, συμπεριλαμβανόμενου και του ηλεκτρονικού τσιγάρου ενώ η Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρία συμβαδίζει με τις θέσεις της Ευρωπαϊκής Πνευμονολογικής Εταιρίας. Η χρήση του ηλεκτρονικού τσιγάρου ως μέσο θεραπείας για τη διακοπή του καπνίσματος δεν έχει διερευνηθεί επίσημα και για το λόγο αυτό ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ζήτησε από τις εταιρίες να μην κάνουν θεραπευτικούς ισχυρισμούς.
Η νέα οδηγία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής θέτει νέους όρους στις ρυθμιστικές αρχές και εισάγει ορισμένες προφυλάξεις όσον αφορά τα ηλεκτρονικά τσιγάρα. Συγκεκριμένα τα ηλεκτρονικά τσιγάρα θα πρέπει να έχουν μέγιστη περιεκτικότητα νικοτίνης 2ml τα μιας χρήσης και 10ml για τα επαναγεμιζόμενα πολλών χρήσεων. Για μεγαλύτερες συγκεντρώσεις νικοτίνης θα πρέπει να υπάρχει έγκριση σε φαρμακευτικό πλαίσιο. Επίσης θα επιτρέπεται να χρησιμοποιούνται μόνο υψηλής καθαρότητας προϊόντα στο υγρό στο οποίο περιέχεται η νικοτίνη.
Επιπλέον οι συσκευασίες των ηλεκτρονικών τσιγάρων υποχρεωτικά θα φέρουν προειδοποιήσεις για την υγεία ενώ οι οδηγίες χρήσης θα περιέχουν πληροφορίες σχετικά με τον εθισμό και την τοξικότητα της νικοτίνης καθώς επίσης κατάλογο όλων των ουσιών που περιέχονται στο προϊόν, την περιεκτικότητα σε νικοτίνη και δήλωση ευθύνης του παραγωγού για την ασφάλεια και την ποιότητα του προϊόντος.
Οι παραγωγοί ηλεκτρονικών τσιγάρων θα υποχρεούνται στις χώρες τους να αναφέρουν κάθε χρόνο τον όγκο πωλήσεων του προϊόντος, τους τύπους των χρηστών, τις προτιμήσεις και τις τάσεις τους. Οι καπνιστές που έχουν αποφασίσει να διακόψουν το κάπνισμα συνιστάται να χρησιμοποιήσουν τις μεθόδους διακοπής καπνίσματος που έχουν αποδειχθεί ασφαλείς και αποτελεσματικές, υπό ιατρική καθοδήγηση και παρακολούθηση. Πρόσφατα δημοσιεύτηκε από το Βρετανικό Υπουργείο Υγείας, έρευνα η οποία πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του, από δύο ανεξάρτητους ερευνητές Βρετανικών Πανεπιστημίων και από την οποία προέκυψε ότι το ηλεκτρονικό τσιγάρο είναι έως και 95% λιγότερο επιβλαβές για την υγεία από το συμβατικό τσιγάρο. Επίσης, παρότι δεν αποτελεί ιατρική μέθοδο διακοπής καπνίσματος το άτμισμα μπορεί τελικά να βοηθήσει τους καπνιστές να σταματήσουν το κάπνισμα. Τα κύρια συμπεράσματα της μελέτης εστιάζουν στο ότι τα ηλεκτρονικά τσιγάρα είναι έως και 95% λιγότερο βλαβερά για τον οργανισμό από ότι τα συμβατικά.
Μείωση των ενήλικων και νέων καπνιστών.
Επειδή το ηλεκτρονικό τσιγάρο είναι πολύ καινούργιο προϊόν ακόμη δεν υπάρχουν στοιχεία για να πούμε με σιγουριά τι επιπτώσεις έχει. Το τσιγάρο ξέρουμε ότι κάνει κακό, αλλά γνωρίζουμε γιατί υπάρχει 400 χρόνια, ενώ το ηλεκτρονικό τσιγάρο έχει εμφανιστεί τα τελευταία 7-10 χρόνια και δεν υπάρχουν μακροχρόνιες έρευνες. Μέχρι να απαντηθούν τα ερωτήματα από την ιατρική κοινότητα για την επίδραση του ηλεκτρονικού τσιγάρου και την ασφάλειά του, η χρήση του δεν μπορεί να συστήνεται επισήμως ως θεραπεία διακοπής καπνίσματος και πόσο μάλλον ως θεραπεία αντικατάστασης.
Δεν καπνίζω – Δεν ατμίζω είναι το πιο ασφαλές για όλους!
Δρ ΕΛΕΝΗ Γ. ΜΠΑΝΙΑ
Πνευμονολόγος – Φυματιολόγος
Εξειδικευμένη στην Εντατικολογία – Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Παν/μίου Θεσσαλίας
ΙΑΤΡΕΙΟ: ΛΑΜΨΑ 15 – ΓΗΡΟΚΟΜΕΙΟ
Τηλ: 210 6910611 – κιν: 6958008644
e-mail: bania.eleni@hotmail.com