Μεγάλη συζήτηση γίνεται τελευταία για τη βιταμίνη D τόσο στην ιατρική κοινότητα όσο και μεταξύ των ασθενών. Άλλοι μιλούν για την αναγκαιότητα της D στη ζωή μας, άλλοι για τα πολλαπλά ωφέλη της, άλλοι την αμφισβητούν έντονα, οι φαρμακοποιοί τη συστήνουν ανεπιφύλακτα, πολλοί γιατροί έχουν συγκεχυμένες απόψεις αλλά σε όλους υπάρχει ένα κοινό ερώτημα: γιατί χρειαζόμαστε τη βιταμίνη D στην Ελλάδα, μία ηλιόλουστη χώρα;
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Η βιταμίνη D είναι μία λιποδιαλυτή βιταμίνη η οποία έχει διττό ρόλο στον οργανισμό μας, καθώς δρα τόσο ως βιταμίνη όσο και ως ορμόνη. Υπάρχουν δυο μορφές, η βιταμίνη D3 (χοληκαλσιφερόλη) και η βιταμίνη D2 (εργοκαλσιφερόλη), ζωικής και φυτικής προέλευσης αντίστοιχα, οι οποίες διαφέρουν ως προς τη χημική δομή και τις φαρμακοκινητικές ιδιότητες. Πρόκειται στην πραγματικότητα για στεροειδική προ-ορμόνη, με δράσεις οι οποίες δεν περιορίζoνται αμιγώς στο μεταβολισμό του ασβεστίου και στα οστά, αλλά αφορούν στην κυτταρική διαφοροποίηση, στην ανοσιακή απάντηση, στον ενδιάμεσο μεταβολισμό, στο καρδιαγγειακό σύστημα και σε άλλα συστήματα του οργανισμού.
Υπάρχει μία πληθώρα δημοσιευμένων μελετών για την ανεπάρκεια της βιταμίνης D σε διαφορετικούς πληθυσμούς σε διαφορετικές χώρες και γεωγραφικές περιοχές, ενώ στην Ευρώπη τα δεδομένα είναι ετερογενή σε σχέση με την γεωγραφική κατανομή αλλά και τις εθνικές πολιτικές εμπλουτισμού των τροφίμων με βιταμίνη D. Για την Ελλάδα και γενικότερα για τις μεσογειακές χώρες προς δυσμάς αλλά και προς ανατολάς, τα επίπεδα στον γενικό πληθυσμό είναι παραδόξως χαμηλά, παρά την παρατεταμένη ηλιοφάνεια κατά τη διάρκεια του έτους και αυτό ονομάστηκε “Μεσογειακό παράδοξο”.
Αν διαβάσουμε την ιστορία της βιταμίνης D θα διαπιστώσουμε ότι πρωτοδημιουργήθηκε μέσω της φωτοσύνθεσης πριν από 750 εκατομμύρια χρόνια σε πρώιμα είδη φυτοπλαγκτού στους ωκεανούς. Όταν τα πρώτα σπονδυλωτά εγκατέλειψαν τους πλουσίους σε ασβέστιο ωκεανούς και βγήκαν στην ξηρά, 350 εκατομμύρια χρόνια πριν, η βιταμίνη D έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη των ειδών, καθώς μέσω αυτής ρυθμίζεται η δυνατότητα απορρόφησης ασβεστίου από τον οργανισμό. Τα σπονδυλωτά της ξηράς ανέπτυξαν τη δυνατότητα παραγωγής της βιταμίνης D μέσω της έκθεσης του δέρματος στο ηλιακό φως, μηχανισμός ο οποίος παραμένει ίδιος μέσω της έκθεσης του δέρματος στο ηλιακό φως και συγκεκριμένα στην υπεριώδη ακτινοβολία UVB (με ακτινοβόληση της 7-δεϋδροχοληστερολης του δέρματος από τις ηλιακές ακτίνες), ακόμα και σήμερα. Η παραγωγή της βιταμίνης D στο δέρμα αποτελεί το 80% της συνολικής ημερήσιας παραγωγής της ενώ το υπόλοιπο προκύπτει από τις τροφές (λιπαρά ψάρια, εμπλουτισμένα γαλακτοκομικά, κρόκος αυγού κλπ).
Η παραγωγή της βιταμίνης D επηρεάζεται από πολλούς και διαφορετικούς παράγοντες οι οποίοι αφορούν:
- Χρόνος έκθεσης στην ηλιακή ακτινοβολία: το καλοκαίρι 15 έως 20 λεπτά είναι αρκετά την ημέρα για την παραγωγή της βιταμίνης D αλλά το χειμώνα αυτό μεταβάλλεται σε μία έως τρεις ώρες ανάλογα με το γεωγραφικό πλάτος.
- Περιοχή του εκτιθέμενου δέρματος: πρέπει να εκτίθενται τα μακρά οστά και ο θώρακας.
- Το χρώμα του δέρματος: οι σκουρόχρωμες επιδερμίδες και η μαύρη φυλή παρουσιάζουν χαμηλότερα επίπεδα βιταμίνης D σε σχέση με τη λευκή φυλή. 3-6 φορές μεγαλύτεροι χρόνοι έκθεσης απαιτούνται για πιο σκούρους τύπους δέρματος.
- Το γεωγραφικό πλάτος: γεωγραφικό πλάτος μεγαλύτερο από 35° σχετίζεται με μικρότερη παραγωγή βιταμίνης D, επειδή οι ακτίνες του ηλίου δεν πέφτουν κάθετα στη γη.
- Η χρήση αντηλιακών: αντηλιακά σκευάσματα με υψηλούς δείκτες προστασίας περιορίζουν μέχρι και 90% τη σύνθεση βιταμίνης D.
- Η εποχή του έτους: σημειώνεται σημαντική μείωση των τιμών της βιταμίνης D κατά τους χειμερινούς μήνες.
- Ο τρόπος ένδυσης: ένδυση με μακριά ρούχα που περιορίζουν την έκθεση του δέρματος στον ήλιο (εκκλησιαστικός πληθυσμός, μετανάστες κλπ).
- Η ηλικία: παρατηρείται μείωση της ικανότητας παραγωγής βιταμίνης D σε ηλικιωμένους, ανεξαρτήτως φύλου.
- Η παχυσαρκία: έχει διαπιστωθεί μειωμένη κινητοποίηση της βιταμίνης D από το λιπώδη ιστό παχύσαρκων ασθενών.
- Γενετικοί παράγοντες: πολυμορφισμοί ενζύμων που ενέχονται στη μετατροπή της 7-δευδροχοληστερόλης σε προβιταμίνη D3 και κυρίως πολυμορφισμοί της πρωτεΐνης VDBP, φορέα της βιταμίνης D στη συστηματική κυκλοφορία.
- Περιβαλλοντικοί παράγοντες όπως η μόλυνση της ατμόσφαιρας και η τρύπα του όζοντος δρουν αρνητικά.
- Τέλος η έλλειψη βιταμίνης D είναι συχνή στα αποκλειστικά θηλάζοντα βρέφη, καθώς ελάχιστη ποσότητα περιέχεται στο μητρικό γάλα και ειδικότερα τους πρώτους έξι μήνες της ζωής, διότι η ικανότητα του δέρματος του βρέφους να παράγει βιταμίνη D είναι περιορισμένη.
Οι δράσεις της βιταμίνης D είναι πολλαπλές, τόσο ενδοκρινικές όσο και ως στεροειδική ορμόνη, η οποία δρά μέσω ειδικού υποδοχέα, του Vitamin D Receptor (VDR), ο οποίος υπάρχει και ρυθμίζει περισσότερα από 3000 γονίδια. Οι επιπτώσεις των χαμηλών επιπέδων βιταμίνης D έχουν κυρίως μελετηθεί σε σχέση με τη δράση της στην ομοιοστασία ασβεστίου και φωσφόρου και κατ’ επέκταση στον οστικό μεταβολισμό. Η δράση της βιταμίνης D στο μυοσκελετικό γενικότερα έχει τεκμηριωθεί και αποτελεί τη βάση για τον προσδιορισμό των επιπέδων της από την επιστημονική κοινότητα σε όλο τον κόσμο. Η συγκέντρωση της βιταμίνης D στον ορό ή στο πλάσμα, χρησιμοποιείται ευρέως για την εκτίμηση των επιπέδων της βιταμίνης D, διεθνώς, διότι αντανακλά αφ’ ενός μεν την ενδογενή παραγωγή και την από του στόματος χορήγηση συμπληρωμάτων και αφ’ ετέρου, διότι είναι ο μεταβολίτης με μακρό χρόνο ημισείας ζωής στην κυκλοφορία περίπου τρεις εβδομάδες.
Επίπεδα βιταμίνης D στον ορό του αίματος
⃰ IOM: Institute of Medicine (USA), WHO: World Health Organization, EFSA: European Food Safety Authority.
Θα πρέπει να τονίσουμε ότι δεν συνιστάται μέτρηση της βιταμίνης D σε όλους τους ενήλικες αλλά σε αυτούς που ανήκουν σε κάποια από τις παρακάτω πληθυσμιακές ομάδες:
- Ραχίτιδα
- Οστεομαλακία
- Οστεοπόρωση
- Χρόνιες παθήσεις των Νεφρών
- Ηπατική ανεπάρκεια
- Σύνδρομα Δυσαπορρόφησης
- Κυστική ίνωση
- Φλεγμονώδεις παθήσεις του εντέρου
- Νόσος του Crohn
- Βαριατρική χειρουργική
- Ακτινική εντερίτιδα
- Υπερπαραθυρεοειδισμός
- Όσοι λαμβάνουν φάρμακα : αντιεπιληπτικά, κορτικοστεροειδή
- Φάρμακα κατά του AIDS
- Αντιμυκητιασικά όπως Κετοκοναζόλη
- Χολεστυραμίνη
- Έγκυες και θηλάζουσες
- Ηλικιωμένοι με ιστορικό πτώσεων
- Ηλικιωμένοι με ιστορικό καταγμάτων χαμηλής βίας
- Παχύσαρκα παιδιά & ενήλικες (ΔΜΣ > 30 Kg/m2)
- Κοκκιωματώδεις νόσοι: σαρκοείδωση, φυματίωση, ιστοπλάσμωση
- Κοκκιδιομυκητίαση
- Βηρυλλίωση
- Μερικά λεμφώματα
Οι συνιστώμενες ημερήσιες δόσεις βιταμίνης D διαφοροποιούνται από επιστημονικές εταιρείες και χώρες.
Υπάρχουν πολλά διαθέσιμα σκευάσματα είτε ως συμπληρώματα διατροφής είτε ως φαρμακευτικά σκευάσματα τα οποία αποζημιώνονται από τον ΕΟΠΥΥ.
Μην λαμβάνετε από μόνοι σας σκευάσματα βιταμίνης D καθώς μπορούν να προκύψουν προβλήματα ανάλογα με τα νοσήματα από τα οποία πάσχετε ή με τα φάρμακα τα οποία λαμβάνετε για αυτά.
Μιλήστε με τον θεράποντα ιατρό σας για να σας δώσει τη σωστή συμβουλή, καθώς κάθε ασθενής είναι διαφορετικός και έχει άλλες ανάγκες.
Συμβουλευτείτε επίσης το γυναικολόγο σας αν είστε έγκυος ή θηλάζουσα μητέρα και με τον παιδίατρο για τη σωστή χρήση βιταμίνης D στα βρέφη και τα παιδιά.
Η βιταμίνη D δεν είναι ένας μύθος λοιπόν αλλά μία νέα πραγματικότητα διότι ο πληθυσμός μας γηράσκει. Φαίνεται δε να σχετίζονται τα μειωμένα επίπεδα της βιταμίνης D με την κακή μυοσκελετική υγεία, ενώ επιστρέφουν νοσήματα όπως η ραχιτιδα και η οστεομαλακία.
Πρόσφατες μελέτες και δημοσιεύσεις σχετίζουν τη βιταμίνη D και το ρόλο της σε διάφορα νοσήματα, όπως ο διαβήτης και η παχυσαρκία, τα καρδιαγγειακά και τα αναπνευστικά νοσήματα, οι νεοπλασίες, τα αυτοάνοσα και τα ρευματικά νοσήματα, τα νευρολογικά νοσήματα όπως η πολλαπλή σκλήρυνση και οι λοιμώξεις.
Υπάρχουν κατευθυντήριες οδηγίες από την επιστημονική κοινότητα για τους ενήλικες και τα παιδιά.
Σε καμία περίπτωση η βιταμίνη D δεν θεραπεύει τα νοσήματα που δεν εξαρτώνται από αυτή. Η χορήγηση της βιταμίνης D γίνεται για να έρθει ο οργανισμός σε επάρκεια και όχι για την πρόληψη ή τη θεραπεία διαφόρων νοσημάτων.
Η γνώση είναι δύναμη για αυτό μην παρασύρεστε από τις διαφημίσεις!
Δρ Ελένη Μπανιά
Πνευμονολόγος – Φυματιολόγος
Εξειδικευμένη στη ΜΕΘ
Λάμψα 15 – Αθηνα
6958008644