Η διαμάχη των λόγιων για την εθνική ταυτότητα

Ήταν το 1901 όταν ο λογοτέχνης Αργύρης Εφταλιώτης (Κλεάνθης Μιχαηλίδης το πραγματικό του όνομα) κυκλοφορεί το έργο “Ιστορία της Ρωμιοσύνης”, μια ιστορική διαδρομή από την εποχή του Αριστίωνα και του Συλλά ως τα έργα και την Βασιλεία του Ιουστινιανού. Για εκείνη την εποχή η σημασία του ιστορικού έργου μεγάλη, μιας και όλη διδασκαλία από την ίδρυση του νέου κράτους βασιζόταν κυρίως σε ξένους συγγραφείς όπως του Π. Τούνβεε. Είχε όμως και μια άλλη σημασία για την τότε κοινωνία, από το 1822 που οι ονομασίες Έλλην και Ελληνισμός εισήχθησαν συνταγματικά δε είχαν επικρατήσει στην συνείδηση και την χρήση του λαού. Αντίθετα οι λέξεις Ρωμιός και Ρωμιοσύνη είχαν μια ιδιαίτερη εκτίμηση για το κόσμο. Το έργο του Εφταλιώτη ικανοποίησε αυτό το συναίσθημα, ενώ παράλληλα σύνδεε ιστορικά τους Ρωμιούς και τους Έλληνες.

Η φωτιά του διχασμού άναψε από την αρνητική κριτική του φιλόλογου – αρχαιολόγου Γεώργιου Σωτηριάδη προς το “Ιστορία της Ρωμιοσύνη”, υποστηρίζοντας πως η χρήση των λέξεων Ρωμιός και Ρωμιοσύνη αντί των Έλλην και Ελλήνων δείχνει την έλλειψη φιλοπατρίας και πρέπει να αποφεύγονται διότι η έννοια του Ρωμιός συμβολίζει “άνθρωπο ευτελή και χυδαίο”.
Η κρητική ήταν η αιτία που ξεσήκωσε τον υπερήφανο Μεσολογγίτη ποιητή Κωστή Παλαμά να πάρει θέση, γράφοντας το άρθρο “Ρωμιός και Ρωμιοσύνη” στην Αθηναϊκή εφημερίδα «Άστυ» ως απάντηση σε όσους τάσσονταν στην άποψη του Γ. Σωτηριάδη.

Στον πόλεμο των λογίων προστέθηκε ο λαογράφος Νικόλαος Πολίτης με άρθρο του “Έλληνες ή Ρωμιοί” στην εφημερίδα «Αγών», γράφοντας, “εξαφανίσθηκε ως εθνικό όνομα το όνομα το Έλλην, γιατί ταυτίσθηκε με το ειδωλολάτρης και ότι πριν από την άλωση εμφανίσθηκε πάλι. Όμως δεν ριζώθηκε, γιατί το Οικουμενικό Πατριαρχείο διοικούσε ως εθναρχία το πλήθος των Ρωμαίων των Βαλκανίων, της Μικράς Ασίας και της Μέσης Ανατολής”. Ενώ παράλληλα υποστήριξε την θέση του Γ. Σωτηριάδη λέγοντας “… το ελληνικόν έθνος ανακτήσαν το αληθές εθνικόν όνομά του, κατεδίκασε το επείσακτον όνομα του Ρωμιού, προσδώσαν εις αυτό ονειδιστικήν σημασίαν” ,κλείνοντάς την κρητική του προς τον Κ. Παλαμά, “Ας μη επιμένη λοιπόν ζητών να μένη κρυμμένη πάντοτε υπό τα ράκη της Ρωμιοσύνης η βασίλισσα Ελλάδα”.

Η ολοκληρωμένη απάντηση του Κ. Παλαμά δε ήρθε ποτέ, παρά ένα σχόλιο που έβαζε τελεία σε αυτό τον χορό των αντιθέσεων, υπογραμμίζοντας “Μου φαίνεται πως το ζήτημα τελειωτικά το σφραγίζουν τα λόγια τούτα του Ψυχάρη: Ο αγαπητός μου ο Ν. Γ. Πολίτης έδειξε στον «Αγών» του Λαμπρίδη πως το όνομα “Ελλην” έχει και στον μεσαίωνα, έχει και στο Βυζάντιο τα περγαμηνά του. Ο Παλαμάς έδειξε στο «Αστυ» πως ο Ρωμιός ήτανε, και στης Επανάστασης τα χρόνια, όνομα άγιο και τιμημένο. Τόσο το καλύτερο λοιπόν αν έχουμε δυο δόξες αντί μια… Δεν είπε κανένας να ξεβαφτίσουμε την Ελλάδα και να την κάνουμε βασίλειο Ρωμαίικο. Κι αν προστεθεί το κοραϊκό Γραικός, οι δόξες γίνονται τρεις. Κι ας πρόκειται για περασμένα μεγαλεία”.

Ο αιώνας άλλαξε μα ο κρυφός αυτός πόλεμος συνεχίζεται από την εποχή του φιλόλογου Αδαμάντιου Κοραή, “Έν από τα δύο λοιπόν ταύτα είναι το αληθινόν του έθνους όνομα. Επρόκρινα το Γραικός, επειδή ούτω μας ονομάζουσι και όλα τα φωτισμένα έθνη της Ευρώπης” που έβαλε την φιτιλιά της ονομασίας. Ως σήμερα οι ιστορικοί μελετητές συνεχίζουν να διχάζονται στην ταυτότητα ενός έθνους με μια τεραστία κληρονομία.

Δεν είμαι αυτός που θα δώσει την απάντηση γιατί η σωστή απάντηση είναι αυτή που κρύβεται μέσα μας, όπως έγραψε και ο Δούκας της Ιστορίας Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος είναι ένα πρόβλημα που “ταλαντεύεται έτι μεταξύ Ρωμαίων, Γραικών και Ελλήνων, μεταχειριζόμενος νυν μεν το πρώτον, νυν δε το δεύτερον, νυν δε το τρίτον των ονομάτων τούτων”. Η αλήθεια είναι πως η λέξη Ρωμιός που συναντάμε σε αρκετά γραπτά από τα απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη ως ποιήματα του Σεφέρη «Νεόφυτος ὁ Ἔγκλειστος μιλᾶ» κρύβουν ένα παράπονο και μια ελπίδα. Στο πολιτικό κομμάτι, στην εθνοσυνέλευση στης 3ης Σεπτέμβρη του 1843, μια δυνατή παράταξη πληρεξούσιων υποστήριζε πως ουδείς Ρωμιός που πολέμησε για την επανάσταση μεταξύ 1821-1829 έχει το δικαίωμα να γίνει Έλληνας, είναι ένα από τα πολλά ιστορικά στοιχεία πως ότι αντιπροσωπεύει η έννοια του Ρωμιός ενοχλεί εκτός συνόρων, εξόν κι ο πρόωρος θάνατος του Ρήγα Φεραίου.